De kerstboom

Bomen worden in vrijwel alle culturen op de een of andere manier vereerd. Bij veel voorchristelijk volken was de eeuwig groene boom het symbool van groei, licht en bloei. Op oude afbeeldingen uit Babylon zien we Nimrod altijd met een groenblijvende tak in zijn hand. In Egypte was de palmboom een representatie voor de boomgeest Osiris. In Rome werd de dennenboom vereert en was verbonden met de god was Baal-Berith (=heer van de den). De spar was het symbool voor de Germaanse Midwinterviering. In Engeland en Amerika gebruikt men de mistletoe (ook vogellijm of maretak genoemd) als symbool van vriendschap. In India versiert men bijvoorbeeld bananenbomen. Ook gebruikt men hier mangobladeren in plaats van hulst en olielampjes in plaats van kaarsen. In de vijfde eeuw dook de spar op als Boom des Levens in mysteriespelen in Germaanse kerken. De boom werd behangen met appels (de zonde) en ouwel (de redding). Later werden de appels en ouwel vervangen door koekjes in allerlei leuke vormen. In de negende eeuw verbood Karel de Grote het opzetten van een kerstboom en in de tiende eeuw deed paus Martinus II hetzelfde in Italië. Pas in de zeventiende eeuw dook de versierde spar weer in het openbaar op. Een aquarel uit 1601 vertoont St. Christophorus bij een boom vol etens- en drinkwaren, waar het kerstkind naar grijpt. En iets later, uit 1605, komt het bericht uit Straatsburg: men richt met Kerstmis een dennenboom in de kamer op en behangt die met veelkleurig geknipt papier, appelen, oblieën, klatergoud. In de 18e eeuw wordt nog herhaaldelijk melding gemaakt dat voornamelijk de zeer rijke mensen een boom in huis plaatste. Pas in 1841 werd dit gebruik door Prins Albert de echtgenoot van Koningin Victoria ontdekt. Hij liet een grote dennenboom optuigen naar Duits voorbeeld en al snel volgde de Engelse adel en later ook de gewone burgers. Toen overigens in 1851 door een paar Duitse emigranten in Amerika, een grote "kerstboom" werd neergezet, vonden de bestaande kerken het zo'n vreselijke heidens gebruik dat men de minister er toe bewoog de kerstboom te laten weghalen. Ook het Vaticaan waarschuwde in de 19e eeuw tegen "de invoering van het heidense gebruik van de kerstboom" in Italië. In het begin van de negentiende eeuw zette deze traditie goed door in ons land. Heden (1999) koopt 45% van de Nederlandse huishoudens (ruim 3 miljoen) een kerstboom. In zeven procent van de verkopen betrof het een kunstboom. 1,1 miljoen huishoudens had geen boom in huis. In de meeste gevallen ging het hier om eenpersoonshuishoudens. De boom met kluit wint terrein. In 1999 had 64% van de verkochte bomen een kluit. Er worden steeds duurdere bomen gekocht, zoals blauwsparren en de Nordmann-spar. De gemiddelde prijs van een boom met kluit was 21 gulden. Ruim eenderde van de bomen werd gekocht bij een tuincentrum, 17% bij een handelaar op straat en 16% bij de kweker. Het liedje: "o, dennenboom o, dennenboom, wat zijn uw takken wonderschoon", geeft wel aan dat de boom nog vereerd wordt. Het vereren van bomen of boomgeesten is al heel oud en is voornamelijk vanuit de noordelijke landen tot geheel Europa door gedrongen. Zo vinden we op een Zweedse rotstekening zelfs een afbeelding dat men een boom meeneemt op reis per schip, om zo een voorspoedige reis te garanderen.