Cleopatra

Zij was al bij haar leven de meest besproken vrouw ter wereld. Nog steeds is zij de bekendste historische vrouw uit de Oudheid, misschien wel uit de hele wereldgeschiedenis.

Van Shakespeares "Anthony and Cleopatra", via de Egyptische hocus-pocus van Rider Haggard tot de historische detectiveverhalen van John Maddox Roberts - Cleopatra heeft steeds, zoals het cliché luidt, tot de verbeelding gesproken: eeuwenlang vooral de verbeelding van mannen, in onze tijd tot die van vrouwen al evenzeer.

Hoe kun je die niet aflatende belangstelling verklaren?
Daarover is in het verleden heel wat afgespeculeerd. Er hoort natuurlijk allerlei tot de verbeelding sprekende anekdotiek bij, maar de kern van de fascinatie is veeleer dat we een vrouw met zoveel macht zo uitzonderlijk vinden, plus het feit dat een dergelijke figuur zich perfect leent om te worden geërotiseerd. Gretig heeft de westerse wereld dan ook de Romeinse propaganda nagebauwd die Cleopatra als heerszuchtige en wrede verleidster voorstelde. In werkelijkheid weten we daar niets van. We weten alleen dat zij handige politieke huwelijken wist te sluiten, zoals mannelijke heersers ook deden, maar dan met dít verschil dat Cleopatra niet het kind van een machtige heerser huwde maar die machtige heerser zelf: eerst Caesar en vervolgens Marcus Antonius.

De geschiedschrijver Flavius Josephus noemde haar een 'slavin van haar lusten'. Anderen gaven haar de reputatie van een sluwe, sensuele, onbetrouwbare vrouw. Volgens de verhalen zou een andere vorm van haar neus zelfs de Ioop der wereldgeschiedenis hebben veranderd. Verder zou Cleopatra parels hebben laten oplossen in azijn en zou ze dit vreemde drankje gedronken hebben om te bewijzen dat ze zich de meest kostbare maaltijden kon permitteren. Zij liet zich voor de voeten van Caesar uit een tapijt rollen en won daarmee zijn hart; ten slotte slaagde zij er ook in Antonius en daarna zelfs bijna Octavianus aan zich te binden. Maar wie was Cleopatra?

Cleopatra VII werd geboren in 69 v.c. in Alexandrië, de toenmalige hoofdstad van Egypte. Ze was de dochter van Egypte's farao Ptolemaeus XII, bijgenaamd Auletes of de fluitspeler. Cleopatra's moeder was waarschijnlijk Auletes zus, Cleopatra V Tryphaena. (Het was destijds heel normaal voor de leden van de Ptolemaeus dynastie om met je broer of zus te trouwen).

Binnen de familie was er nog een Cleopatra; Cleopatra VI. Cleopatra VII had een oudere zus, Berenice; een jongere zus, Arsinoë en twee jongere broers allebei met de naam Ptolemaeus. De familie kwam officieel niet uit Egypte, maar uit Macedonië. Zij waren afstammelingen van Ptolemaeus I, een generaal van Alexander de Grote, die koning van Egypte werd na Alexander's dood in 323 v.c

Ptolemaeus XII was een zwakke, wrede heerser en in 58 v.c. kwam de bevolking van Alexandrië tegen hem in opstand en stootte hem van de troon. Hij vluchtte naar Rome, terwijl zijn oudste dochter, Berenice, de troon overnam. Berenice trouwde met haar neef, maar liet deze al snel wurgen om met een andere man, Archelaus, te kunnen trouwen. Ergens tijdens Berenice's heerschappij, stierf Cleopatra VI. Oorzaak onbekend. In 55 v.c. heroverde Ptolemaeus XII de troon, met de hulp van de Romeinse generaal Pompeus. Berenice werd onthoofd. (haar man werd eveneens terechtgesteld).

Cleopatra VII was nu net oudste kind van de farao. Toen haar vader stierf in 52 v.c., de kinderen overlatend aan de zorg van Pompeus, erfden Cleopatra en haar broer Ptolemaeus XIII de troon.

Koningin van Egypte

Cleopatra was 17 of 18 toe zij koningin van Egypte werd. Ondanks het glamoureuze beeld, dat wij nu van haar hebben, was ze verre van mooi. Ze wordt op antieke munten afgebeeld met een lange gebogen neus en mannelijke trekken. Toch was ze overduidelijk een verleidelijke vrouw. Ze had een betoverend mooie zangstem en een overweldigend charisma. Ze was hoogst intelligent. Ze sprak negen talen (ze was de eerste farao uit de Ptolemaeus familie, die Egyptisch kon spreken!) en bewees dat ze een scherpzinnige politica was.

Zoals het traditie was in Egypte, trouwt ze met haar broer en medeheerser Ptolemaeus XIII, die destijds een jaar of twaalf was. Dit huwelijk was echter slechts "voor het gemak" en Ptolemaeus XIII was slechts Farao in naam.

Ptolemaeus' adviseurs, geleid door een eunuch, Pothinus genaamd, namen Cleopatra haar onafhankelijkheid kwalijk en spanden tegen haar samen. In 48 v.c. ontnamen zij Cleopatra haar macht en was ze gedwongen in ballingschap te gaan leven in Syrië, vergezeld door haar zus Arsinoë.

Cleopatra en Caesar

Vastbesloten om de troon te heroveren, verzamelde Cleopatra een groot leger aan de grens met Egypte. In die periode was Pompeus net in een strijd verwikkeld met Caesar om de heerschappij in het Romeinse Rijk. Nadat hij de strijd om Pharsalos verloren had, zeilde hij, achtervolgd door Caesar, naar Alexandrië om bij Ptolemaeus bescherming te zoeken. Ptolemaeus' adviseurs vonden het echter verstandiger om de kant van Caesar te kiezen en toe Pompeus in Alexandrië aankwam, werd hij doodgestoken, terwijl de farao toekeek.

Drie dagen later arriveerde Caesar in Alexandrië. Voordat hij de stad in ging, kwamen Ptolemaeus' mensen met een cadeau. Het hoofd van Pompeus! Maar Caesar en Pompeus waren ooit vrienden geweest en Caesar was geschokt door deze brutale moord. Hij marcheerde de stad in, greep de macht en begon orders uit te delen. Zowel Ptolemaeus als Cleopatra moesten hun legers verlaten en Caesar ontmoeten, die hun meningsverschillen zou bijleggen. Cleopatra wist echter, dat Ptolemaeus' beulen haar zouden vermoorden als ze zich openlijk in Alexandrië zou vertonen, dus liet ze zichzelf naar binnen smokkelen in een tapijt. Toen het tapijt uitgerold werd, kwam Cleopatra eruit en Caesar was onmiddellijk betoverd door haar charmes. Cleopatra en Caesar werden nog die nacht elkaars minnaars.

Toen Ptolemaeus Caesar en Cleopatra de volgende dag samen zag, was hij woedend. Hij stormde het paleis uit, schreeuwend dat hij bedrogen was. Caesar liet Ptolemaeus arresteren, maar het leger van de farao, geleid door de eunuch Pothinus en Cleopatra's zuster Arsinoë, belegerde het paleis.

In de hoop de gemoederen te bedaren, liet Caesar Ptolemaeus vrij, maar ondanks dat duurde de oorlog van Alexandrië zes maanden en eindigde met de dood van Pothinus gedurende de gevechten en het verdrinken van Ptolemaeus in de Nijl toe hij probeerde te vluchten. Alexandrië gaf zich over aan Caesar, die Arsinoë liet vangen en Cleopatra haar troon terug gaf. Cleopatra trouwde daarna met haar broer, Ptolemaeus XIV, die toen elf of twaalf jaar oud was.

Kort na hun overwinning begonnen Caesar en Cleopatra aan de cruise op de Nijl, die twee maanden duurde. De Romeinse historicus Suetonius schreef, dat ze helemaal naar Ethiopië zouden zijn gevaren, als Caesars leger hen gevolgd zou hebben. Cleopatra is waarschijnlijk zwanger geraakt tijdens de reis. Ze beviel later van een zoon, Ptolemaeus XV, Caesarion genaamd oftewel "kleine Caesar". Er word gesuggereerd, dat Caesar helemaal niet de vader is van Caesarion - Ondanks zijn vele "uitstapjes had Caesar slechts één andere zoon - maar Caesarion leek erg veel op Caesar en deze erkende hem dan ook als zijn zoon.

Toen Caesar na de cruise terugkeerde naar Rome, liet hij drie legioenen achter om Cleopatra te beschermen. Een jaar later liet hij Cleopatra overkomen naar Rome. Zij arriveerde in de herfst van het jaar 46 v.chr., vergezeld door Caesarion en haar jongere broer/man, Ptolemaeus XIV. In september vierde Caesar zijn oorlogsoverwinningen met een parade van zijn gevangen door de straten van Rome, inclusief Cleopatra's zuster Arsinoë. (Caesar spaarde Arsinoë's leven; Marcus Antonius doodde haar later, op verzoek van Cleopatra).

Cleopatra leefde bijna twee jaar lang in Caesar's villa in de buurt van Rome. Caesar overspoelde haar met cadeaus en titels. Hij liet zelfs een standbeeld van haar oprichten in de tempel van Venus Genetrix. Caesar's mede Romeinen vonden zijn buitenechtelijke relatie met Cleopatra (Caesar was getrouwd met een vrouw namens Calpurnia) schandalig. Het gerucht ging, dat X=Caesar een wet wilde aannemen, die het hem mogelijk maakte om met Cleopatra te trouwen en van Caesarion zijn wettige erfgenaam te maken. Een ander gerucht deed de ronde, dat Caesar, die al zijn hele leven een dictator was en in Rome op een gouden troon zat, Koning van Rome wilde worden.

Op 15 maart 44 v.c. werd Caesar op een vergadering van de Senaat omringd door een groep samenzweerders en doodgestoken. Cleopatra wist dat zij nu ook in gevaar was en verliet Rome zo snel ze kon met haar hele gevolg. Voor of direct na haar terugkeer in Egypte stierf Ptolemaeus XIV; waarschijnlijk vergiftigd op Cleopatra's bevel. Cleopatra benoemde toen Caesarion als mede regeerder.

Cleopatra en Marcus Antonius

De moord op Caesar veroorzaakte anarchie en een burgeroorlog in Rome. Uiteindelijk werd het rijk verdeeld onder drie mannen: Caesars achterneef Octavius, die later bekend werd als Keizer Augustus; Marcus Lepidius en Marcus Antonius.

In 42 v.chr. liet Marcus Antonius Cleopatra naar zich toekomen in Tarsus (in hedendaags Turkije) om haar te ondervragen over het feit of zij al dan niet zijn vijanden had ondersteund. Cleopatra arriveerde in stijl: In een boot met vergulde voorsteven, paarse zeilen en zilveren roeispanen! De boot werd bestuurd door haar maagden, die als zeenimfen gekleed waren. Cleopatra zelf was gekleed als Venus, de godin van de liefde. Zij zat onder een gouden afdak en werd koelte toegewuifd door jongens, gekleed als Cupido.

Marcus Antonius, een gewone man, die wel van een pleziertje hield, was (zoals Cleopatra het ook gepland had) onder de indruk van dit ongehoorde vertoon van luxe. Cleopatra onderhield hem die avond op haar boot en de volgende avond nodigde Marcus Antonius haar uit voor het diner, in de hoop haar vertoon van pracht en praal nog te overtreffen. Hij faalde hierin, maar maakte daar wel grapjes over op zijn eigen goedgemutste, vulgaire manier. Cleopatra scheen zich niet te storen aan zijn smakeloze zin voor humor; ze deed zelfs mee! Net zoals Caesar vóór hem, was ook hij betoverd door Cleopatra. Zijn verantwoordelijkheden helemaal vergetend, vergezelde hij haar naar Alexandrië en bracht er de winter met haar door.

De Griekse schrijver Plutarch schreef over Cleopatra: "Plato heeft het over vier soorten van vleierij, maar zij kent er duizend". Als Marcus Antonius serieus of vrolijk was, had ze altijd een nieuw genot voor hem klaar om aan zijn wensen te voldoen. Zij liet hem geen moment uit het oog; ze dronk met hem, dobbelde met hem, jaagde met hem en als hij trainde met wapens, was zij daar om het te zien. 's Nachts gingen ze samen de straat op, gekleed als bedienden, om herrie te schoppen. De bewoners van Alexandrië vonden het allemaal goed en speelden hun spelletjes vrolijk mee.

Uiteindelijk schudde Marcus Antonius de alcoholdampen uit zijn hoofd en nam afscheid van Cleopatra om zich weer aan zijn plichten van leider van het Romeinse Rijk te weiden. Cleopatra beviel zes maanden later van een tweeling, Cleopatra Selene en Alexander Helios. Het zou vier jaar duren voordat ze hun vader zouden zien. In die periode trouwde Marcus Antonius met de zus van Octavius, Octavia. Ze kregen twee dochters, allebei Antonia genaamd.

In 37 v.Chr., onderweg om Parthia te onderwerpen, ontmoette Marcus Antonius Cleopatra weer. Hij raffelde zijn militaire campagne af om weer bij haar te zijn. Vanaf dat moment was Alexandrië zijn thuis en Cleopatra zijn leven. Hij trouwde met haar in 36 v.Chr. en ze kregen samen een zoon, Ptolemius Philadelphus.

Ondertussen bleef Octavia haar overspelige man trouw. Zij besloot hem op te zoeken en tegen de tijd dat ze Athene bereikte, ontving ze een brief waarin stond, dat hij haar daar zou ontmoeten. Cleopatra was echter vastberaden om hem van zijn tweede vrouw weg te houden. Ze huilde en at en dronk niet en kreeg haar zin. Marcus Antonius annuleerde zijn trip naar Athene en Octavia ging terug naar Rome zonder haar man gezien te hebben.

De bevolking van Rome was hoogst verontwaardigd over de manier waarop Marcus Antonius zijn vrouw behandelde. Ze werden zelfs nog kwader, toen ze hoorden dat Marcus Antonius en Cleopatra zichzelf tot goden verheven hadden (De nieuwe Isis en de nieuwe Dionysus). Het ergste van alles vond met het feit, dat Marcus Antonius Alexander Helios tot koning van Armenië kroonde, Cleopatra Selene tot koningin van Cyracuse en Kreta en Ptolemius Philadelphus tot koning van Syrië. Caesarion werd benoemd tot Koning de Koningen en Cleopatra tot Koningin de Koningen.

Buiten zichzelf van woede, verklaarde Octavius de oorlog aan Egypte. In 31 v.Chr. vocht Marcus Antonius de Romeinen in een zeeslag voor de kust van Actium, Griekenland. Cleopatra voegde zich bij hem met zestig van haar eigen schepen. Toen ze zag dat Marcus Antonius' logge, slecht bemande schepen de slag aan het verliezen waren tegen de lichtere, snellere Romeinse boten, vluchtte ze. Marcus Antonius liet zijn manschappen in de steek om bij haar te zijn. Hoewel het mogelijk is, dat deze actie van tevoren gepland was, zagen de Romeinen hun vlucht als een teken van Marcus Antonius' verslavende liefde voor Cleopatra en dat het voor hem onmogelijk was om voor zichzelf te denken.

Drie dagen lang zat Marcus Antonius in zijn eentje in de boeg van Cleopatra's schip en weigerde om ook maar met iemand te praten, zelfs niet tegen Cleopatra. Ze gingen terug naar Egypte, waar Marcus Antonius een tijdje alleen woonde, terwijl Cleopatra een aanval op Rome voorbereidde. Toen Marcus Antonius te horen kreeg, dat zijn troepen zich overgegeven hadden aan Octavius en zelfs naar hem overgelopen waren, verliet hij de eenzaamheid van zijn bestaan en ging terug naar Cleopatra om, samen met haar, hun laatste dagen al feestvierend af te wachten.

Cleopatra begon te experimenteren met diverse soorten gif, om te kijken welk gif de meest pijnloze dood tot gevolg zou hebben. Daarnaast liet ze een mausoleum bouwen, waar ze al haar goud, zilver, parels, zwart en wit ivoor en andere schatten naartoe liet brengen.

In 30 v.Chr. bereikte Octavius Alexandrië. Marcus Antonius marcheerde met zijn leger de stad uit en de vijand tegemoet. Hij stopte op een hoger gelegen terrein en keek naar het dal, hij verwachtte dat het een slag tussen de schepen op zee zou worden. In plaats daarvan begroette zijn leger dat van de Romeinen en voegde zich bij hem. Bij deze aanblik verliet ook zijn Cavalerie hem. Zijn infanterie was snel verslagen en Marcus Antonius ging terug naar de stad, schreeuwend dat Cleopatra hem verraden had. Cleopatra vluchtte naar het mausoleum met al haar schatten, bang dat Marcus Antonius haar iets zou aandoen en sloot zich op. Haar bedienden kregen de opdracht mee om Marcus Antonius te vertellen dat ze dood was. Marcus Antonius geloofde dat en schreeuwde uit: " Waarom Langer wachten, Anonius. Het noodlot heeft het enige waar je voor leefde uit je leven weggerukt!".

Hij ging terug naar zijn vertrekken en opende zijn kleding, schreeuwend dat hij snel weer bij zijn geliefde Cleopatra zou zijn. Hij gaf zijn bediende Eros de opdracht hem te doden, maar deze doodde zichzelf. "Goed gedaan, Eros, zij Marcus Antonius. Laat je meester maar eens zien hoe het moet. Dat, wat je zelf niet durft. Marcus Antonius stak zichzelf daarop in de maag en raakte bewusteloos. Toen hij wakker werd, smeekte hij zijn bedienden om het werk af te maken, maar zij vluchtten. Uiteindelijk kwam Cleopatra's secretaresse en vertelde hem, dat Cleopatra hem wilde zien.

Dolblij met het feit, dat Cleopatra nog leefde, sleepte hij zich naar het Mausoleum. Omdat Octavius' leger naderde, durfde Cleopatra de deuren niet te openen, maar zij en twee bedienden gooiden touwen uit een raam en trokken hem naar binnen. Cleopatra legde hem op haar bed en sloeg zich op de borst, hem haar Heer, haar man en Keizer noemend. Marcus Antonius vertelde haar om geen medelijden met hem te hebben, maar dat ze alleen maar moest denken aan het geluk dat ze samen gekend hadden. Toe stierf hij.

De dood van Cleopatra

Toen Octavius en zijn mannen bij het mausoleum aankwamen, weigerde Cleopatra om hen binnen te laten. Zij onderhandelde met hen door de gesloten deuren en eiste, dat haar koninkrijk aan haar kinderen gegeven zou worden. Octavius gaf de opdracht om haar aan de praat te houden, terwijl enkele van zijn mannen ladders te plaatsen en door de ramen naar binnen te klimmen.Toen Cleopatra de mannen zag, probeerde ze zichzelf dood te steken, maar ze werd ontwapend en gevangen genomen. Ook haar kinderen werden gevangen genomen en verder goed behandeld.

Octavius gaf haar toestemming om de begrafenis van Marcus Antonius te regelen. Hij werd met koninklijke eer begraven. Na de begrafenis ging ze, ziek van verdriet, naar bed. Ze wilde zich van het leven beroven, maar Octavius liet haar goed bewaken. Toen hij haar op een dag bezocht, gooide ze zichzelf, bijna naakt, aan zijn voeten en vertelde hem dat ze wilde leven. Octavius verliet haar met een vals gevoel van veiligheid.

Cleopatra was vastbesloten te sterven. Misschien vanwege het verdriet om Marcus Antonius, misschien omdat ze wist, dat Octavius vastbesloten was om haar te vernederen, net zoals haar zuster Arsinoë door hem vernederd was, toe ze geketend door de straten van Rome werd geleid. Ze ging terug naar het mausoleum, nam een bad en liet een feestmaal aanrukken. Terwijl het eten voorbereid werd, kwam een man aan bij het mausoleum met een korf vijgen. De wachten controleerden de mand, maar konden niets vreemds vinden, dus ze lieten de man door om de mand af te leveren bij Cleopatra.

Na het eten schreef Cleopatra een brief, verzegelde deze en stuurde hem naar Octavius. Deze opende de brief en las Cleopatra's pleidooi, waarin ze vroeg om naast Marcus Antonius begraven te worden. Gealarmeerd door deze woorden, liet Octavius een berichtgever uitrukken om de wachten te waarschuwen voor Cleopatra's geplande zelfmoord. Het was te laat. Zij vonden de 39 jarige koningin dood op haar bed, met aan haar voeten een stervende bediende. Haar andere bediende, Charmion, was net bezig om Cleopatra's kroon recht te zetten. "Was dit nu een goede actie van je meesteres?, vroeg een van de wachten.

Een uitermate goede actie, zij de bediende en viel dood neer.

Twee speldenprikken werden in Cleopatra's arm gevonden en men geloofde, dat Cleopatra zich van het leven beroofd had, door zich te laten bijten door een giftige slang, die binnengesmokkeld was in de mand met vijgen. Zoals ze gewenst had, werd ze naast Marcus Antonius begraven.